Rannís skipuleggur veitingu viðurkenninga og verðlauna á ýmsum sviðum í samstarfi við tiltekna sjóði og áætlanir sem og aðrar stofnanir og fyrirtæki í íslensku samfélagi.

Sigríður Valgeirsdóttir, skrifstofustjóri háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytis afhenti verðlaunin fyrir hönd ráðherra á Rannsóknaþingi þann 18. apríl.

Hvatningarverðlaun Rannsóknasjóðs 2023

Dr. Heiða María er sérfræðingur í taugavísindum, með sérstaka áherslu á hugræn taugavísindi. Heiða útskrifaðist úr grunnnámi í sálfræði við Háskóla Íslands árið 2005. Hún stundaði doktorsnám við Taugavísindadeild Brown-háskóla í Bandaríkjunum og varði doktorsritgerð sína árið 2013. Doktorsritgerð hennar fjallaði um hvernig heilinn vinnur úr upplýsingum um það sem við sjáum til þess að stýra augum okkar og athygli og áhrif reynslunnar á hugar- og heilastarf.

Að loknu doktorsnámi lá leið Heiðu aftur til Íslands þar sem hún stundaði rannsóknir og sinnti kennslu við Háskóla Íslands. Hún tók við stöðu lektors við Sálfræðideild, á Heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands, árið 2016 og árið 2023 hlaut hún þar framgang í stöðu prófessors.

Heiða hefur á undanförnum árum verið afkastamikill rannsakandi. Hún er meðhöfundur fleiri tuga vísindagreina, sem safnað hafa fleiri hundruðum tilvitnana, og leitt fjölmörg rannsóknaverkefni sem meðal annars hafa hlotið styrki úr Rannsóknasjóði. Rannsóknastarf Heiðu einkennist af frumleika og áræðni, meðal annars í nýjungakenndum hugmyndum um tilurð lesblindu þar sem hún hefur sett fram hugmyndir og prófað í tilraunum, kenningu um frávik í starfsemi taugafræðilegra þátta við úrvinnslu skynáreita sem geta haft áhrif hjá sumum sem takast á við þann vanda.

Heiða er mikils metinn kennari og hefur reynst góður stjórnandi í þeim verkefnum sem hún hefur tekið að sér, bæði fyrir deild og svið. Hún hefur lagt mikinn metnað í þróun kennsluhátta og að leiðbeina ungu vísindafólki í rannsóknaverkefnum sínum, auk þess sem hún hefur mjög gott lag á að útskýra viðfangsefni sín svo bæði leiknir og lærðir skilji, og verið ötul við að miðla þekkingu sinni til almennings. Sú áræðni hefur meðal annars skilað Heiðu inngöngu í Kennsluakademíu opinberu háskólanna árið 2023.

Hvatningarverðlaun Rannsóknasjóðs 2024

Dr. Þórhildur er sérfræðingur í klínískri barnasálfræði með sérstaka áherslu á áhættu og verndarþætti sem móta líðan hjá börnum og unglingum.

Þórhildur útskrifaðist úr grunnnámi í sálfræði við Háskóla Íslands árið 2008. Hún lauk meistaranámi í klínískri barnasálfræði árið 2011 og doktorsnámi árið 2014, bæði við Virginia Tech í Bandaríkjunum. Doktorsritgerð hennar fjallaði um samslátt kvíðaraskana og athyglisbrest með ofvirkni og hvernig það hefur áhrif á meðferðarárangur.

Að loknu doktorsnámi fluttist Þórhildur til Þýskalands þar sem hún starfaði um fjögurra ára skeið sem nýdoktor hjá Max Planck stofnuninni fyrir geðlækningar. Eftir að Þórhildur fluttist aftur til Íslands, starfaði hún um tíma hjá Unni Valdimarsdóttur í Miðstöð Lýðheilsuvísinda.
Þórhildur var ráðin í stöðu lektors hjá Háskólanum í Reykjavík árið 2019 og hefur frá árinu 2021 leitt nýtt rannsóknasetur um samspil umhverfis og erfða innan Háskólans í Reykjavík.

Þórhildur hefur skapað sér sérstöðu með því að tvinna saman ólík fræðasvið, sálfræði, erfðafræði og faraldsfræði, til að rannsaka áhættu- og verndarþætti sem móta líðan hjá börnum og unglingum. Hún hefur skarað fram úr í rannsóknum sínum og verið meðhöfundur tæplega 40 greina, sem hafa safnað tæplega tvö þúsund tilvísunum, auk þess að leiða fjölmörg rannsóknaverkefni sem hlotið hafa styrk úr bæði innlendum og erlendum rannsóknasjóðum.

Þórhildur er einnig ötul á sviði vísindamiðlunar og hefur reynsla hennar og þekking skipt sköpum í miðlun vísindanna til almennings í íslensku samfélagi. Í því samhengi má nefna umfjöllun í fjölmiðlum um afleiðingar Covid-19 heimsfaraldursins og samkomutakmarkana á líðan ungmenna. Sú umfjöllun byggði meðal annars á rannsóknum Þórhildar. Auk þess skrifaði hún pistla um leiðir til að vernda ungmenni gegn vanlíðan á tímum óvissu.

Hvatningarverðlaun Rannsóknasjóðs eru veitt vísindafólki sem snemma á ferlinum þykir hafa skarað fram úr og skapað væntingar um framlag í vísindastarfi er treysti stoðir mannlífs á Íslandi. Verðlaunin hafa verið veitt frá árinu 1987 en markmiðið með þeim er að hvetja vísindafólk til dáða og vekja athygli almennings á gildi rannsókna og starfi vísindafólks..

Dr. Heiða María Sigurðardóttir, prófessor við Sálfræðideild Háskóla Íslands, hlaut verðlaunin fyrir árið 2023 og Þórhildur Halldórsdóttir, lektor við Sálfræðideild Háskólans í Reykjavík, hlaut verðlaunin fyrir árið 2024.

Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, afhenti verðlaunin á Nýsköpunarþingi þann 22. október.

Kári Helgason, forstöðumaður rannsókna og nýsköpunar hjá Carbfix, og Ragna Björk Bragadóttir, verkefnastýra styrkverkefna, veittu verðlaununum viðtöku.

Kári sagði m.a. „Verðlaunin eru kærkomin viðurkenning á framlagi allra þeirra sem hafa komið að þróun Carbfix tækninnar gegnum tíðina. Tækifærin til nýsköpunar í loftslagslausnum eru mikil og við höldum áfram að gera okkar tækni skilvirkari og hagkvæmari, til að mynda með því að skipta út ferskvatni fyrir sjó.“

Carbfix er íslenskt nýsköpunarfyrirtæki sem hefur þróað tækni til að binda koldíoxíð og brennisteinsvetni varanlega í bergi. Markmið Carbfix er að vinna gegn loftslagsbreytingum með því að byggja upp örugga og þrautreynda tækni til að binda koldíoxíð í stein, hér á landi og erlendis. Í rúman áratug hefur tæknin verið notuð til að dæla niður koldíoxíði og þannig hefur næstum 100.000 tonn af koldíoxíði verið fjarlægt. Í dag starfa ríflega 60 manns af 13 þjóðernum hjá fyrirtækinu og að samstarfsverkefnum þess í yfir 20 löndum.

Carbfix varð til innan Orkuveitu Reykjavíkur og er afrakstur samstarfs við vísindamenn við Háskóla Íslands, CNRS Toulouse í Frakklandi og Columbia háskóla í Bandaríkjunum. Niðurstöður sem sýndu að hægt væri að hraða náttúrulegu ferli með steinrenningu koldíoxíðs í hentugu bergi voru birtar í Science, einu af virtustu vísindatímaritum heims, árið 2016. Síðan hafa ótal háskólar og rannsóknastofnanir tekið þátt í rannsóknum fyrirtækisins og um það hafa verið birtar yfir hundrað ritrýndar vísindagreinar. Carbfix hefur verið rekið sem sjálfstætt fyrirtæki frá árinu 2020. Árið 2022 hlaut það stærsta Evrópustyrk sem íslenskt fyrirtæki hefur hlotið, úr Nýsköpunarsjóði ESB sem fellur undir Loftslags- og umhverfisstofnun ESB. Tæknin og árangur hennar til kolefnisbindingar hefur verið tekin út og vottuð af óháðum vottunaraðilum. Þá hefur Carbfix prýtt forsíðu National Geographic og fjallað hefur verið um fyrirtækið í 60 Minutes, Netflix og fleiri áhrifamiklum fjölmiðlum.

Heimurinn stendur frammi fyrir hamförum á sviði loftslagsbreytinga af mannavöldum á næstu áratugum og baráttan gegn þeim er eitt af stærstu viðfangsefnum mannkyns um þessar mundir. Samkvæmt Parísarsamkomulaginu frá árinu 2015, sem Ísland er aðili að, er stefnt að því að hitastig á jörðinni árið 2050 verði ekki meira en 1,5°C hærra en það var fyrir iðnbyltingu. Það markmið mun ekki nást án verulegs samdráttar í losun gróðurhúsalofttegunda. Það mun þó ekki duga til eitt og sér og til viðbótar við minni losun þarf að koma til stórfelld og varanleg binding á koldíoxíði úr andrúmsloftinu. Carbfix hefur á skömmum tíma tryggt sér leiðandi stöðu á því sviði á heimsvísu. Verkefnin eru mjög víðfeðm og geta náð slíkum árangri að þau gætu skipt allan heiminn máli. Loftslagsmál eru í eðli sínu alþjóðlegt vandamál, sem ekki virðir landamæri, og til að ná árangri í baráttunni gegn þeim þarf öflugt alþjóðlegt samstarf að koma til. Carbfix á í samstarfi við aðila sem miða að uppbyggingu verkefna sem byggja á tækni fyrirtækisins um allan heim.

Tækni Carbfix hefur þegar staðfest vísindalegt og viðskiptalegt gildi sitt. Fyrirtækið hefur tryggt hugverkaréttindi sín með einkaleyfum og skráningu vörumerkja og er eitt af fyrstu íslensku fyrirtækjunum sem fær einkaleyfi á tækni sem tengist orkugeiranum. Sýnt hefur verið fram á vísindalegt gildi með birtingu tuga ritrýndra vísindagreina í virtum, alþjóðlegum vísindatímaritum. Þá hefur fyrirtækið sannað viðskiptalegt gildi með því að skapa umtalsverðar tekjur með sölu á varanlegri bindingu á koldíoxíði á Hellisheiði auk þess sem það bindur stóran hluta þess koldíoxíðs og brennisteinsvetnis sem kemur frá Hellisheiðarvirkjun. Unnið er að undirbúningi á mun umfangsmeiri niðurdælingu í Coda Terminal verkefninu í Straumsvík sem nú er í umhverfismati. Fyrirtækið hefur sótt um stærri Evrópustyrk til verkefnisins en hefur áður verið veittur til íslensks fyrirtækis, eða um 17 milljarða. Fyrirtækið leggur mikla áherslu á rannsóknir og þróun og vinnur nú m.a. að rannsóknum á fýsileika þess að nota sjó í stað ferskvatns. Þá hefur fyrirtækið vakið umtalsverða alþjóðlega fjölmiðlaathygli.

Nýsköpunarfyrirtækið Carbfix, sem þróað hefur og markaðssett tækni til að binda koldíoxíð og brennisteinsvetni varanlega í bergi, hlaut Nýsköpunarverðlaun Íslands 2024.

Forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, afhenti verðlaunin við hátíðlega athöfn á Bessastöðum 18. janúar.

Heiðar Snær Ásgeirsson, meistaranemi í efnaverkfræði við DTU Tækniháskólann í Danmörku, og Gonzalo Patricio Eldredge Arenas, meistaranemi í jarðhitaverkfræði við Háskóla Íslands, hlutu verðlaunin fyrir verkefnið Umhverfisvænt sementslaust AlSiment steinlím. Leiðbeinendur verkefnisins voru Sunna Ólafsdóttir Wallevik og Dr. Kristján Friðrik Alexandersson, framkvæmdastjórar hjá Gerosion, ásamt þeim Dr. Jan Přikryl hjá Gerosion og Dr. Sigrúnu Nönnu Karlsdóttur, prófessor við Iðnaðarverkfræði-, vélaverkfræði- og tölvunarfræðideild Háskóla Íslands. Verðlaunin í ár eru værðarvoð frá Prinsinum (Svavari Pétri Eysteinssyni), ullarteppi úr íslenskri ull. Framleitt af Varma.

Verkefnið snérist um nýja tækni sem getur hjálpað byggingariðnaðinum að minnka kolefnislosun með bindingu á CO2. Í verkefninu er sýnt fram á fýsileika þess að nota AlSiment tækni eða svokallað sementslaust steinlím (AlSiment) sem bindiefni fyrir steypu. Efnasamsetning þessa efnis er að sumu leyti lík samsetningu sements en er ríkara af ál- og kísiloxíðum. AlSiment er blandað saman við vatn, auk virkjunarefna á borð við basa og alkalísílikat. Úr verður bindiefni sem hægt er að blanda saman við sömu fylliefni og notuð eru í hefðbundna steypu.

Fimm önnur verkefni fengu sérstaka viðurkenningu:

Greiningarkerfi fyrir heilsugæsluna – Einkenni.is
Verkefnið var unnið af Baldri Olsen og Kára Steini Hlífarssyni, nemum í tölvunarfræði við Háskólann í Reykjavík, og Magnúsi Friðriki Helgasyni, nema í Hugbúnaðarverkfræði við Háskólann í Reykjavík. Leiðbeinendur voru Hrafn Loftsson dósent, Stefán Ólafsson lektor við tölvunarfræðideild Háskólans í Reykjavík og Steindór Oddur Ellertsson læknir hjá Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.

Nýsköpun fyrir snemmgreiningu brjóstakrabbabeina
Verkefnið var unnið af Magnúsi Gauta Úlfarssyni nema í lyfjafræði við Háskóla Íslands. Leiðbeinendur voru Margrét Þorsteinsdóttir prófessor við Lyfjafræðideild Háskóla Íslands, Sigríður Klara Böðvarsdóttir forstöðumaður Lífvísindaseturs Háskóla Íslands, Kristrún Ýr Holm doktorsnemi við Lyfjafræðideild Háskóla Íslands, Finnur Freyr Eiríksson framkvæmdastjóri ArcticMass og Christoph Borchers prófessor við McGill Háskóla í Kanada.

Rauntíma sjávarfalla- og sjávarhæðarspá við Ísland
Verkefnið var unnið af Rakel Maríu Ellingsen Óttarsdóttur, nema í hagnýttri stærðfræði við Háskóla Íslands. Leiðbeinendur voru Halldór Björnsson, Veðurstofu Íslands, Angel Ruiz Angulo, prófessor á verkfræði- og náttúruvísindasviði HÍ, og Fannar Gíslason, Vegagerðinni.

Stjórn DNA metýlunar á ísóformnotkun í taugaþroska

Verkefnið var unnið af Katrínu Wang, læknanema við Háskóla Íslands. Leiðbeinendur voru Katrín Möller, nýdoktor við Læknadeild Háskóla Íslands, og Hans Tómas Björnsson, yfirlæknir á Landspítala og prófessor við Læknadeild Háskóla Íslands.

Viðbrögð við áreitni innan lögreglu

Verkefnið var unnið af Sólveigu Maríu Thomasdóttur, nema í hagnýtri jafnréttisfræði við Háskóla Íslands. Leiðbeinendur voru Finnborg Salome Steinþórsdóttir, aðjúnkt, og Gyða Margrét Pétursdóttir, prófessor í kynjafræði við Stjórnmálafræðideild við Háskóla Íslands.

Fulltrúar allra tilnefndra verkefna ásamt forseta Íslands, Guðna Th. Jóhannessyni, Björgvini Stefáni Péturssyni, formanni stjórnar Nýsköpunarsjóðs námsmanna og Erlu Guðbjörgu Hallgrímsdóttur, fulltrúa nemenda í stjórn Nýsköpunarsjóðs námsmanna.

Heiðar Snær Ásgeirsson og Gonzalo Patricio Eldredge Arenas hlutu Nýsköpunarverðlaun forseta Íslands 2024 fyrir verkefnið Umhverfisvænt sementlaust AlSiment steinlím.

Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, afhenti viðurkenninguna á Vísindavöku þann 28. september.

Vísindavefurinn hefur allt frá árinu 2000 fjallað um allar tegundir vísinda og fræða, allt frá stjörnufræði til handrita og frá sameindalíffræði til sálfræði. Vefurinn er í nánum tengslum við samfélagið þar sem hann svarar spurningum sem berast frá almenningi, ekki síst ungmennum. 

Eitt af brýnustu hlutverkum Vísindavefsins er að takast á við áskoranir samfélagsins og er hann mikilvægt tæki til að sporna við falsfréttum og upplýsingaóreiðu. Hann miðlar mjög brýnni þekkingu til fólks um allt milli himins og jarðar – til allra í samfélaginu. Vísindavefurinn er mikilvægt og áreiðanlegt stoðtæki skólafólks í námi og við ritgerðarsmíði auk þess að vera uppspretta fyrir fjölmiðlafólk í viðtækum skilningi þegar fjallað er um hvers kyns mál á vettvangi fjölmiðla.

Gestir Vísindavefsins geta fundið svör við spurningum um flest milli himins og jarðar og einnig lagt fram nýjar spurningar um hvaðeina sem ætla má að fræðafólk innan Háskóla Íslands og annað stuðningsfólk vefsins geti svarað eða fundið svör við. Spurningarnar fara rakleiðis til ritstjórnar og starfsfólks vefsins. 

Starfsfólk Vísindavefsins eru  Jón Gunnar Þorsteinsson ritstjóri og Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir verkefnastjóri en auk þeirra hafa fjölmargir starfað við vefinn um lengri og skemmri tíma. Síðan er ótalinn aragrúi höfunda sem svarar spurningum lesenda en langstærstur hluti þeirra er vísinda- og fræðafólk við Háskóla Íslands.

Vinsældir Vísindavefsins hafa aukist jafnt og þétt frá upphafi og að meðaltali heimsækja yfir sjö þúsund manns vefinn á degi hverjum og fletta þar tæplega níu þúsund síðum. Breiddin í lestri er veruleg og þannig getur fjöldi þeirra svara sem lesin eru á einum degi hæglega nálgast sex þúsund. Gera má ráð fyrir að 13 prósent þjóðarinnar heimsæki vefinn í hverri viku.

Margir hafa lagt hönd á plóg sem starfsmenn vefsins ásamt Þorsteini Vilhjálmssyni, prófessor í eðlisfræði og vísindasögu, sem var aðalritstjóri frá byrjun og fram til sumarsins 2010, þegar Jón Gunnar Þorsteinsson tók við. Fyrstu starfsmennirnir voru Tryggvi Þorgeirsson, sem þá var nýstúdent, og Hrannar Baldursson uppeldisfræðingur. 

Með ritstjóra starfar fagleg ritnefnd akademískra starfsmanna, skipuð til þriggja ára í senn. Í núverandi ritnefnd sitja: Magnús Karl Magnússon, prófessor í lyfja- og eiturefnafræði á Heilbrigðisvísindasviði, formaður, Erla Hulda Halldórsdóttir, prófessor í sagnfræði á Hugvísindasviði, Guðrún Dröfn Whitehead, lektor í safnafræði á Félagsvísindasviði, Hafsteinn Einarsson, lektor í iðnaðarverkfræði-, vélaverkfræði- og tölvunarfræðideild á Verkfræði og náttúruvísindasviði, Tryggvi Brian Thayer, aðjúnkt á Menntavísindasviði.

Vísindavefurinn hlaut viðurkenningu Rannís fyrir framúrskarandi vísindamiðlun

Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, afhenti Vaxtarsprotann 2024 í Flórunni í Grasagarðinum í Laugardal þann 3. september.

Sprotafyrirtækið Abler þróar hugbúnað sem einfaldar og eflir íþrótta- og tómstundastarf með því að tengja saman iðkendur, foreldra, þjálfara og skipuleggjendur. Abler var stofnað árið 2017 og hefur verið í hröðum vexti síðan. Velta fyrirtækisins jókst um 109% á milli áranna 2022 og 2023, fór úr 104 m.kr. í 220 m.kr. Markmið fyrirtækisins er að hugbúnaðurinn styðji samfélagslega mikilvæga starfsemi. Meðal notenda Abler eru íþróttafélög, skátar, tónlistarskólar, ungbarnasund, félagsstarf eldri borgara og líkamsræktarstöðvar. Abler þjónustar einnig fjölmarga aðila erlendis og stefnir fyrirtækið að því að efla vöxt útflutningstekna. Starfsmenn Abler eru 30 talsins.

Markús Máni M. Maute, meðstofnandi og framkvæmdastjóri Abler: „Það er mikill heiður og hvatning að fá þessa viðurkenningu. Við höfum verið lánsöm að vera í góðu samstarfi við fjölda aðila hér á landi sem hlúa að líkamlegri, andlegri og félagslegri heilsu í gegnum starfsemi sína á hverjum degi. Við áformum að þróa áfram framsæknar lausnir sem verða virðisaukandi fyrir íslenska íþróttahreyfingu og samfélagið í heild sinni með það að leiðarljósi að gera gott starf enn betra.“

Ankeri Solutions hlaut einnig viðurkenningu fyrir góðan vöxt. Velta fyrirtækisins jókst um 81% á milli ára, fór úr 54 m.kr. í tæplega 98 m.kr. Hugbúnaður Ankeri Solutions tengir saman eigendur flutningaskipa og leigjendur þeirra. Markmið Ankeris er að hugbúnaður fyrirtækisins verði til þess að bæta rekstur og skilvirkni í skipaiðnaðinum sem skili sér í hagræðingu í rekstri heimsflutninga. Markaðir félagsins eru fyrst og fremst erlendis og eru því rekstrartekjur að mestu í erlendri mynt. Fyrirtækið var stofnað árið 2016 og starfsmenn eru 18.

Vaxtarsprotinn er samstarfsverkefni Samtaka iðnaðarins, Samtaka sprotafyrirtækja, Háskólans í Reykjavík og Rannsóknarmiðstöðvar Íslands. Tilgangur verkefnisins er að vekja athygli á góðum árangri sprotafyrirtækja í örum vexti og skapa þannig aukinn áhuga og skilning á uppbyggingarstarfi þessara fyrirtækja. Þetta er í 18. sinn sem Vaxtarsproti ársins er afhentur.

Í dómnefnd voru Ólöf Vigdís Ragnarsdóttir fyrir Háskólann í Reykjavík, Svandís Unnur Sigurðardóttir fyrir Rannís, Ellen María Schweitz Bergsveinsdóttir fyrir Samtök sprotafyrirtækja og Erla Tinna Stefánsdóttir fyrir Samtök iðnaðarins.

Abler er Vaxtarsproti ársins sem er viðurkenning fyrir öfluga uppbyggingu sprotafyrirtækis.

Landskrifstofa Erasmus+ leitast við að vekja athygli á verkefnum sem hafa náð sérlega góðum árangri og eru líkleg til að veita öðrum innan mennta- og æskulýðssamfélagsins innblástur, ýmist í tengslum við ákveðinn málaflokk eða markhóp.

Viðurkenningarnar fyrir fyrirmyndarverkefni Erasmus+ voru veittar á Evrópuhátíðinni í Kolaportinu sem fór fram miðvikudaginn 8. maí.

Framúrskarandi fólk og verkefni

Hvatningarverðlaun Rannsóknasjóðs

Nýsköpunarverðlaun Íslands

Nýsköpunarverðlaun forseta Íslands

Viðurkenning fyrir Vísindamiðlun

Vaxtarsprotinn

Gæðaviðurkenningar Erasmus+